Vluchtelingen zijn in de EU niet welkom

Vluchtelingen voor de kust van Lampedusa. © epa

OPINIE Populisten misbruiken de crisis om xenofobie aan te jagen. Er is leiderschap nodig om te komen tot gemeenschappelijk Europees asielbeleid.

2011 was een testjaar voor de Europese beloften van solidariteit met mensen in nood. Het is zorgwekkend vast te stellen dat Europa voor het examen gezakt is. Alle EU-lidstaten  moeten nu hun verantwoordelijkheid nemen en zorgen dat 2012 op asielgebied een beter jaar wordt.

Twee gebeurtenissen in het afgelopen jaar vallen op omdat zij de wereld hebben veranderd. In de eerste plaats de uitdijende economische crisis, die is uitgegroeid tot een vertrouwenscrisis van de burgers in onze politieke leiders en in het vermogen van Europa om tot gezamenlijke oplossingen te komen. 

Ten tweede de Arabische lente. In Tunis, Caïro en daarbuiten zijn burgers opgestaan om te vechten voor vrijheid, democratie en de mensenrechten. Daarbij hebben zij hun onderdrukkers verjaagd en jarenlange vooroordelen over hun land ontkracht.

Vanuit Europees perspectief zijn beide gebeurtenissen onlosmakelijk met elkaar verbonden. Terwijl dit jaar de Europese Unie door de economische crisis op zichzelf gericht was, moesten in Noord-Afrika en elders vele mensen hun thuis verlaten. De vraag is dus of Europa zich kan blijven inzetten voor vluchtelingen en tegelijk de crisis in eigen huis kan aanpakken.

De cijfers op dit punt zijn zorgwekkend. In de eerste helft van 2011 werd driekwart van alle asielaanvragen in slechts zes EU-lidstaten ingediend. 

Dat betekent dat er een lange rij landen overblijft die nog veel meer inspanningen kunnen en moeten doen. Toen meer dan 700.000 Libiërs het geweld in hun land ontvluchtten, kwamen velen terecht in opvangkampen in de buurlanden. Van de 8.000 mensen die volgens de VN dringend behoefte hadden aan opvang, hebben alle EU-lidstaten samen slechts beloofd er 400 op te nemen. Noorwegen - geen EU-lid - nam er in zijn eentje bijna evenveel op.

Ondertussen zijn meer dan vijftigduizend migranten in gammele bootjes de Middellandse Zee naar de EU overgestoken. Daarbij kwamen veel te veel mensen om het leven. Anderen bereikten Italië en Malta. Op een donorconferentie kregen de Europese landen de kans solidariteit te tonen. Het resultaat was dat amper 300 vluchtelingen uit Malta naar andere lidstaten werden overgebracht.

Bijna een maand geleden kwamen landen uit de hele wereld in Genève samen voor een ministersconferentie over vluchtelingenzaken, de grootste vergadering ooit van dien aard. Al een jaar voorafgaand aan die conferentie had het VN-vluchtelingenagentschap alle landen opgeroepen naar Genève te komen met beloften om vluchtelingen op te nemen. Voor de EU was het resultaat nul, aangezien de lidstaten geen overeenstemming konden bereiken over een aanbod.

Aan de basis van het probleem ligt de politieke atmosfeer in veel EU-lidstaten. Sinds de jaren dertig zijn er nooit zoveel populistische en xenofobe partijen in de Europese nationale parlementen vertegenwoordigd geweest. Zoals te verwachten, misbruiken zij de huidige crisis en proberen zij de immigrantenpopulaties van alles de schuld te geven. Hier is Europees en nationaal leiderschap nodig om te voorkomen dat niet de populistische logica de agenda bepaalt.

In tegenstelling tot wat xenofoben beweren, ligt het aantal asielzoekers in Europa nu veel lager dan tien jaar geleden. Europa staat trouwens helemaal niet speciaal open voor asielzoekers. Er zijn bijvoorbeeld veel meer vluchtelingen in Kenia alleen dan in de 27 EU-lidstaten tezamen.

Onvoorziene gebeurtenissen, zoals de Arabische Lente, kunnen de opnamecapaciteit van elk EU-land echter sterk op de proef stellen. Europa moet zich daarom voorbereiden om steun te verlenen aan deze lidstaten zodat vluchtelingen daar waardig kunnen worden opgevangen.

Ondanks een aantal gemeenschappelijke minimumvoorschriften functioneren de asielsystemen van ettelijke landen niet goed genoeg, waardoor migranten soms op onaanvaardbare wijze worden opgevangen. Asielzoekers belanden in een onzekere positie, omdat EU-landen onderling zeer verschillende criteria hebben om iemand de asielzoekerstatus toe te kennen. 

Dergelijke verschillen zijn onaanvaardbaar in een Europese Unie die dezelfde internationale verdragen heeft ondertekend en dezelfde waarden deelt. Hoog tijd dat in 2012, na meer dan tien jaar touwtrekken, een gezamenlijk asielbeleid wordt opgezet.