De Gekke Henkie van Europa

België vangt vijf keer meer asielzoekers op dan het Europees gemiddelde. De opvang is zo’n chaos, dat deze winter duizenden mensen op straat slapen.

Openbaar Ministerie Antwerpen uit kritiek.Vaardig demonstreert Irakees Andam, 23 jaar, hoe je proletarisch winkelt. Zijn korte, glimmend zwarte jas zwaait open en de buit verdwijnt via de oksel in zijn mouw. De asielzoeker met kort donker haar en gladgeschoren kin glimlacht ongegeneerd. Hij voelt zich in het geheel geen crimineel. Eerder slachtoffer. Te midden van uitgeklapt karton, hopen dekens, plastic flessen en menselijke uitwerpselen slaapt hij met twaalf andere jonge Irakezen onder een overkapping in het Gaucheretpark naast een verzameling grijze flats in Noord-Brussel. ’Ik heb geen geld en geen onderkomen’, zegt hij. Een A4’tje met een foto toont zijn status als asielzoeker. ‘Vier maanden ben ik in België. Eén gesprek heb ik gehad.’

Andam maakt deel uit van het recordaantal gelukszoekers dat iedere ochtend om acht uur aanschuift langs de dranghekken van het asielaanvraagcentrum aan de Antwerpsesteenweg. De vers aangekomen mannen, vrouwen en kinderen zijn opvallend goed gekleed, soms met de reiskoffer nog in hun hand.


| Foto's: Sander de Wilde

De vrouwelijke portier meldt een uur later dat ze die ochtend 181 nummers heeft uitgedeeld. Dat betekent zo tegen de 250 personen, want gezinnen dienen gezamenlijk een verzoek in. ‘Het is drukker dan vorig jaar’, verzekert ze, trekkend aan een sigaret. Sommige bezoekers ziet de portier al voor de tiende keer. ‘Ze spreken inmiddels goed Nederlands’, zegt ze.

België neemt in Europa een bijzondere positie in. Het is een uitgelezen bestemming, omdat je er onbeperkt asiel kunt aanvragen. Na een afwijzing, dat komt wel degelijk voor, hoef je maar zes maanden te wachten voor een tweede poging. Recht op opvang vervalt weliswaar na de eerste poging, maar het gaat de meeste aanvragers om het bewijs dat je voorlopig verblijf gunt.

Dwangsom Het verhaal dat je als asielzoeker recht hebt op een dwangsom van 500 euro per dag als de Belgen je geen slaapplaats geven, heeft uiteraard een wat we in Nederland ‘aanzuigende werking’ zouden noemen. Ook is algemeen bekend dat de kans om te worden teruggestuurd naar het land van herkomst gering is als je uit het Midden-Oosten, Afghanistan of Afrika komt. De kans voor een uitgeprocedeerde asielzoeker of illegaal op een verblijfsvergunning is twaalf maal groter dan op gedwongen repatriëring.

Als om negen uur de deur van het Brusselse aanvraagcentrum op slot gaat, arriveert alsnog een Albanese vrouw in zwarte mantel met bontkraag. Ze maakt stampij die overgaat in een huilbui. De deur blijft gesloten. De administratie kan simpelweg niet meer aanvragen aan. De portier verzucht: ‘We worden gezien als slechteriken, maar we hebben ook een hart.’

Constante crisis Binnen in de bruin gekleurde wolkenkrabber spreekt woordvoerster Tine Van Valckenborgh van het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen van een ‘constante crisis’. In oktober telde de organisatie bijna eenderde meer asielaanvragen dan in dezelfde maand vorig jaar. Op jaarbasis komt dat neer op bijna 35.000 personen. Ze toont lokalen waar de interviews plaatsvinden. ‘Het aantal ambtenaren dat de asielzoekers interviewt over hun verhaal is dit jaar bijna verdubbeld tot 200 personen.’ Toch wachten nog altijd ruim 13.000 dossiers op behandeling.

In de lift ontmoeten we een ‘protection-officer’, de laptop open in de hand. Hoofdschuddend vertelt hij de case van de dag: ‘Jaren geleden vroeg een man in Oostenrijk asiel. Het beviel hem niet, daarom is hij naar België gekomen.’

In zijn kantoor op de 22e etage verzucht commissaris-generaal Dirk van den Bulck: ‘Momenteel organiseert België een asielprocedure en opvang voor mensen die geen bescherming nodig hebben’.

Beneden op het trottoir in het halfduister slenteren zijn cliënten doelloos heen en weer. Hij kent de feiten: in verhouding vangt België vijf maal meer asielzoekers op dan het EU-gemiddelde. Volgens zijn redenering zal dat alleen nog maar toenemen. ‘De eigen gemeenschap trekt lieden aan, Russen, Tsjetsjenen, Congolezen. En in de Balkanlanden bestaat een foutief beeld over België, als luilekkerland. Het is niet makkelijk dat imago te wijzigen.’

Hij is niet erg tevreden over het tempo waarmee de dossiers in België behandeld worden. Ook kan wat hem betreft de mensenhandel uit ?‘toplanden’ als Irak, Afghanistan en Guinee nu eindelijk wel eens de aandacht krijgen die het verdient. ‘Minderjarigen worden via duurbetaalde netwerken vooruitgestuurd, zodat de familie later kan volgen.’

Het aantal ‘Mauro’s’, alleenstaande minderjarige asielzoekers,is in België fors gestegen. De eerste negen maanden van dit jaar bedroeg het aantal asielzoekers dat claimt minderjarig te zijn al 1.291, 400 meer dan in heel 2010. Buiten op straat meldt een medewerkster dat ‘zeker 70 procent’ liegt over zijn of haar leeftijd.

Met de winter voor de deur waarschuwt Els Keytsman, directeur van Vluchtelingenwerk Vlaanderen: ‘We stevenen af op een humanitaire catas-trofe.’ Sinds april staan 3.700 mensen op de kasseien, van wie de meeste in en rond Brussel. Keytsman: ‘Zowat het enige recht dat asielzoekers hebben, namelijk opvang en begeleiding, wordt door deze regering flagrant geschonden.’ Ze ziet de oplossing in een spreidingsbeleid waarbij elk van de 589 gemeenten in België asielzoekers opneemt. ‘Zo krijgt de opvang in Brussel zuurstof.’ Ook pleit ze voor meer Europese solidariteit. ‘Een Irakees heeft in Griekenland 0 procent en in Finland 100 procent kans op een succesvolle asielaanvraag.’